दमक/
दम श्वास प्रश्वाससित सम्बन्धित एउटा रोग हो । वातावरणीय प्रदुषण, धुवाँ धुलो, चिसो तथा फूल फूल्ने मौसममा फूलको परागको कणबाट हुने विभिन्न एलर्जीका कारण जुनसुकै उमेर समूहका मानिसलाई आस्थमा हुन सक्दछ । यदि कसैलाई एलर्जी छ र त्यो लामो समयसम्म रहृयो भने मानिसलाई दम हुने गर्दछ । पछिल्लो समय नेपालमा वातावरणीय प्रदुशषणका कारण दमका बिरामीहरु बढ्ने गरेको चिकित्सकहरुले बताएका छन् । यसको निराकरण गर्न सरकारले सचेतनाका कार्यक्रमका साथै छुट्टै निती नै बनाउन पनि आवश्यक देखिएको छ ।
दमक स्थित नमस्ते हस्पिटलको अगाडी एउटा सानो स्टल जस्तो राखीएको छ । यो स्टलमा विभिन्न उमेर समुहका मानिसहरुलाई लामो सास तानेर अनि फेरि छोड्न लगाउने काम भइरहेको थियो । आफ्नो फोक्सोको अवस्था कस्तो छ भनेर जोसुकैले पनि स्वः परिक्षण गर्न सकिने गरिको विधि यहाँ अपनाइएको थियो ।
जेरोस्ट्याट भिटि स्पेसर प्रयोग गरेर यहाँका आउने जो सुकै इच्छुकहरुको फोक्सोले कस्तो काम गरिरहेको छ भन्नेबारेमा परिक्षण गराइएको थियो । सो सेवा निशुल्क थियो । परिक्षण गर्दा कुनै बिराम लागेको कुनै संका भएमा यहिका चिकित्सकले निशुल्क फोक्सो जाँच पनि गर्ने सुविधा थियो । यसले आम नागरिकको फोक्सोको अवस्था कस्तो रहेछ र अव आफुले फोक्सोको सुरक्षा कसरी गर्न भन्नेबारेमा जानकारी लिन मद्यत पुग्ने दम रोग न्यूनिकरणको अभियान सञ्चालन गर्दै शहर शहर पुग्नु भएका सहजकर्ता रिकेश श्रेष्ठले बताउनु भयो ।
विश्व स्वास्थ्य संगठन का अनुसार विश्व का करीब २५ करोड मानिस दम को समस्याले आक्रान्त छन् । दम रोगका कारण हजारौं ले वर्षेनी ज्यान गुमाउनु परेको अवस्था छ । मृत्यु हुने मा ८० प्रतिशत जति नेपाल जस्ता कम विकसित तथा विकासोन्मुख मुलुक का नागरिक पर्ने गर्दछन् । बालकहरु मा पनि देखिने यो रोग बालकहरु हुर्कंदै जाँदा घट्दै गएको देखिएको छ । यद्यपि यो रोग जुनसुकै उमेर समूहका मानिसलाई पनि हुन सक्ने नमस्ते हस्पिटल दमकका डा. बेधनिधी खतिवडाले बताउनु भयो ।
यदि कसैलाई वायु प्रदुषण, मौसमी परिवर्तन लगायतका बाह्य कारणले आस्थमा भएको देखिएमा सो मौसममा नियमित औषधि सेवन तथा निरन्तरको उपचारबाट यो रोग पूणर्रुपमा निको पार्न सकिन्छ । तर यदि उक्त व्यक्तिलाई वशांणुगत कारणले आस्थमा भएको छ भने चाहिँ त्यो पूणर्रुपमा निको नहुन पनि सक्दछ ।
दम रोग श्वासप्रस्वाससँग सम्बन्धित भएकाले सावधानीका उपाय पनि यसैसँग सम्बन्धित छन् ।धुवाँ, धुलोलगायतका वातावरणीय प्रदुषणबाट जोगिनु पर्दछ । त्यसका लागि गुणस्तरीय मास्कको प्रयोग गर्नुपर्दछ । यसका साथै चिसोबाट जोगिनुपर्दछ । जाडो समयमा दम रोगले झन् च्याप्छ । त्यसैले घर वा कोठालाई न्यानो पार्ने, न्यानो लुगा लगाउने गर्दा यो रोगबाट बच्न सकिने डा. खतिवडाको सुझाव रहेको छ भने उहाँले सरकारले यसकालागि निती नै बनाएर जनजेतानाका कार्यक्रम टोल टोलमा पुर्याउन पनि उहाँले सुझाव दिनुभएको छ ।
दम लाग्नुको ठ्याक्कै कारण ‘मेडिकल साइन्स’ले पत्ता लगाउन सकेको छैन। तर, वंशाणुगत जोखिम र वातावरणीय प्रभावले यो रोग हुने सम्भावना बढी हुन्छ। सामान्यता परिवारका कुनै सदस्यलाई दम छ भने अरुलाई पनि देखिन सक्छ। साथै, वातावरणीय प्रदूषणलाई पनि दम हुने कारण मानिन्छ। यसैगरी धूमपान, वातावरणीय प्रदूषण र तनावले पनि दम बढाउँने चिकित्सकले बताएका छन् ।