भोजपुर, मंसिर ७
चीनिया व्यापारी फुन आ चेङ बिगत तीन वर्षदेखि नेपाल आउने जाने गर्दै आउनु भएको छ । नेपाल आउँदा उहाँको धेरै बसाई भोजपुर र संखुवासभाका क्षेत्रहरुमा हुन्छ ।
खासगरी उहाँ नेपाल घुम्नका लागि नभएर रुद्राक्ष किन्नका लागि नेपाल आउनु भएको हो । यसकालागि उहाँले एकजना दोभाषे राख्नु भएको छ । रुद्राक्ष फल्ने भोजपुर, धनकुटा, संखुवासभा लगायत पूर्वी पहाडी जिल्लामा उहाँ घुमिरहनु हुन्छ ।
यी जिल्लाहरुबाट उहाँले हजारौ केजी रुद्राक्ष खरिद गरेर चीन लाने गरेको सुनाउनु भयो । यसरी चीनमा लगिएको रुद्राक्ष त्यहाँका बौद्ध भिक्षुहरुले प्रयोग गर्ने र केही कस्मेटिक सामानको उत्पादनमा प्रयोग गरिने उहाँले बताउनु भयो । रुद्राक्षको गुणस्तरको आधारमा यसको मूल्य निर्धारण हुने पनि उहाँले आफ्नो अनुभव सुनाउनु भयो ।
रुद्राक्ष खोज्दै यसरी चीनिया ब्यापारीहरु खेतबारीमै पुग्छन् । कहाँ कस्तो फल्दैछ भन्ने बारेमा उनीहरुले बोट बोटमै गएर लियाल्छन् । अनि यसको चिचिला लाग्दैदेखि त्यसको आकार र स्वरुप कस्तो बनाउने हो त्यहि अनुसारको क्लिप पनि लगाइदिन्छन् ।
उनीहरुको बजारले खोजेको जस्तै आकारमा रुद्राक्ष फलाउन सके राम्रो मूल्य दिन आफुहरु तयार हुने भन्दै किसानहरुलाई उनीहरु आस्वस्त पार्छन् । सुरु सुरुमा रुद्राक्षबाट राम्रो आम्दानी भएपनि जव चीनिया ब्यापारीहरुले रुद्राक्षको बोटमै पहुँच पुर्याउन थाले, तवदेखि भनें यसको गुणस्तर घट्न थालेको र मूल्यमा समेत गिरावट आइरहेको भोजपुर षडानन्द नगरपालिका वडा नम्बर ४ का अगुवा किसान शंकर गिरीले बताउनु भयो ।
यदि यसको दानालाई विभिन्न आकारमा नबदली आफ्नो सुरले प्राकृतिक रुपमै उत्पादन हुन दिँदा यसले राम्रो उत्पादन दियो भने आम्दानी पनि गज्जवकै हुन्छ । कम मेहनत, एकपटकको लगानी, बिना हेरचाह पनि यसले अन्य बालीको भन्दा मनग्य आम्दानी दिने भएपछि किसानहरु पनि यसतर्फ आकर्षित भएको भोजपुरको अरुण गाउँपालिकाकी सविना राईले बताउनु भयो ।
सजिलै विदेशी मुद्रा आर्जन गर्न सकिने रुद्राक्षको ब्यापारमा विदेशीको नजर अझ बढेपछि नेपाली व्यवसायी भने हच्किएका छन् । बोटदेखि बजारसम्म चीनिया ब्यापारीको प्रभाव रहेको र यसको उत्पादनदेखि बजारीकरणसम नै उनीहरुको हावी भएका कारण यसले गुणस्तरता र मूल्य समेत पाउन सकिरहेको छैन । यसमा राज्यको तहबाटै रुद्राक्षको विशेष नीति ल्याउन माग राख्नु हुन्छ रुद्राक्ष व्यवसायी संघका केन्द्रीय सदस्य मनोज कटुवाल ।
भोजपुर, धनकुटा, संखुवासभालगायतका जिल्लामा रुद्राक्ष अधिक उत्पादन हुन्छ । यिनै क्षेत्रबाट मात्रै वर्षमा २ अर्ब बढिको कारोबार हुने गरेको छ । तर सरकारले यसलाई न फलफलूलको रुपमा सुचिकृत गरेको छ, न त यसलाई कुनै जडिबुटी नै । रुख प्रजातिमा उत्पादन हुने रुद्राक्षलाई कुन खालको उत्पादनमा सुचिकृत गरेर कार्यक्रम बनाउने भन्नेबारेमा अन्यौलता रहेको छ । यद्यपि कोशी प्रदेश सरकारले रुद्राक्ष खेती गर्ने किसानहरुलाई प्रोत्साहन स्वरुप केही अनुदानको कार्यक्रम भने ल्याएको डिभिजन वन कार्यालय भोजपुरका डिभिजन वन अधिकृत वीरेन्द्र शाहले बताउनु भयो ।
यस क्षेत्रमा उत्पादन भएका रुद्राक्ष चीन हँुदै भारत र अन्य मुलुकसम्म निर्यात हुने गरेको छ । तर यसको निकासीदेखि लिएर अन्य कानुनी झण्झटहरु हटाइदिन र यसलाई समेत नेपालको प्रमुख उत्पादनमा राखी राज्यले प्रवद्र्धन गर्न आवश्यक देखिन्छ ।