दमक/
झापाको दमक नगरपालिका पछिल्लो सयम विकास निर्माणले निकै गती लिएको पालिका हो । यहाँ सडक र अन्य पूर्वाधारमा निकै विकास भएको छन् । शहरीकरण बढ्दो छ । नयाँ लगानीकर्ताहरु आकर्षित हुन थालेका छन् र जनघनत्वपनि बृद्धि भइरहेको छ । तर व्यवस्थित सार्वजनिक शौचालय छैन । दमकमा कसैको मृत्यू भएमा सुरक्षीत र व्यवस्थित घाट नभएका कारण शव अन्यत्रै लैजान परिरहेको छ । चुनावी एजेण्डा सार्वजनिक गर्दै गर्दा दलहरुले यी मुद्धा समावेश गराएका थीए ।
बनेन सार्वजनिक सौचालय
यो दमकको मुख्य बसपार्क हो । अहिले पूर्व , पश्चिम, उत्तर दक्षीण सबैतीर जाने बसहरु यहाँ प्रवेश गरेर मात्रै आफ्नो गन्तव्यमा जान पाइन्छ । त्यसैले यहाँ भिडभाड बढि हुन्छ । देशका विभिन्न स्थानबाट आउनेहरु यहाँ जम्मा हुन्छन । तर यहि ठाउँमा एउटा सुरक्षीत र व्यवस्थित शौचालय छैन । दमक नगरपालिकाले बनाएको एउटा शौचालय त छ तर नाम मात्रैको । शौचालयमा पस्दा दुङ्गदुगी गन्हाउछ । फ्रेस हुन भनेर यहाँ गएकाहरु फेण्ट हुन सक्ने डर छ । संरचना छ तर उचीत व्यवस्थपन भएको छैन । यसले गर्दा यहाँ शौच गर्नहरुले पैसा तिर्दापनि सहज सेवा पाएका छैनन् ।
दमकको यत्तीको व्यस्त ठाउँमा शौचालय बनाउनका लागि पर्याप्त स्थान छ । यो नै काफि हो । काम गर्नेकालागि । यत्तीको ठाउँमा अन्तरािष्ट्रय स्तरको शौचालय बनाउन सक्नु पर्ने हो तर त्यो भएको छैन । दमकका स्थानीयबासी जय बिमलीले यहि शौचालयलाई पनि थोरै परिवर्तन गरेर केहि नयाँ तरिका अपनाउने हो भने सुरक्षीत व्यवस्थीत मात्रै होईन नमुना सार्वजनिक शौचालय बनाउन सकिने बताउनु हुन्छ ।
तर यता दमक नगरपालिकाले भने जग्गा अभावका कारण व्ववस्थित सार्वजनिक शौचालय बनाउन नसकेको जनाएको छ । नगर प्रमुख रोमनाथ ओलीले चुनावी एजेण्डा बनाइपनि अव त्यो हटाउनु पर्ने बताउनु भयो । सार्वजनिक शौचालय व्यवस्थित गर्न नसकेको भन्दै आफ्नो चुनावी एजेण्डाको बुदाबाटै त्यो हटाउने र त्यसमा नगरपालिकाले काम गर्न नसक्ने प्रतिकृया दिनु भएको छ ।
उहाँले आफुहरुले मात्र हैन यसपछि आउने जनप्रतिनिधीले पनि दमकका व्यवस्थित सार्वजनिक शौचालय बनाउन चुनौती नै बन्ने बताउनु भयो । किनकी राजगर्माको छेउमा कसैले जग्गा दान गर्न चाहदैन । सरकारले खरिद गर्न सक्दैन । त्यसैलेपनि दमकमा सार्वजनिक शौचालय बन्न चुनौती रहेको उहाँले बताउनु भयो । यद्यपी दमकका विभिन्न सुपरमार्केट र नव निर्मित बसपार्क भित्रैको शौचालयलाई पनि सर्वसाधरणले प्रयोग गर्न सक्ने र तीनीहरुमा व्यवस्थापनमा नगरले ध्यान दिन सक्ने उहाँले बताउनु भयो ।
दमक चोक मात्रै होईन । यहाँ बजार क्षेत्रमा पनि भीडभाड बढि हुन्छ । जसले गर्दा बजार जाने जो कोहिलाई शौच गर्नुपर्यो भने कसैको होटल वा घरमा शौचालय कता पर्छ भन्दै छिर्नपर्ने स्थिती छ । यस्तो परिस्थितीमा घुम्ती सार्वजनिक शौचालय बनाएर दमक बजार र चोकमा मात्रै राखीदिने हो र यसको उचित व्यवस्थापन गर्ने हो भने मात्रै पनि अहिले देखिएको सार्वजनिक शौचालयको आंसिक समस्या हाल हुने थियो की ?
मुक्तिघाट बनाउने योजना योजनामै सिमित
भौगोलीक रुपमा दमक तीन भागमा बर्गिकरण गरि ब्याख्या गरिन्छ । एक उत्तरी क्षेत्र । दुई मध्य क्षेत्र । तीन दक्षिणी क्षेत्र । यी तीन क्षेत्रमानै कुनै पनि शव जलाउने घाट छैन । तर बनाउन सक्ने क्षेत्र र सम्भावना भने प्रचुर छन् । दमकको शिर देखी पाउ सम्म दुई वटा ठुला नदि बग्छन् । दुई नदिको किनारको शहरमा पनि शव दोहन गर्ने सुरक्षीत र व्यवस्थीत घाट निर्माण हुन नसक्नु यहाँका जनप्रतिनिधीको कमजोर पक्ष हो । चुनावका बेला उत्तर र दक्षिण क्षेत्रमा छुट्टा छुट्टै घाट निर्माण गर्ने भनेर नारा घन्किए ।
जनतामा एक प्रकारको आशा जागृत पनि भएको थियो । त्यहि विभिन्न आशा मध्ये दमकको दुई क्षेत्रमा घाट बन्ने भयो भनेर जनप्रतिनिधीलाई मदतान गरेर जीताए । जीतेर गएको पनि अव करिव आफ्नो कार्यकाल सकिन लाग्यो । तर अहिले सम्म न उत्तर न दक्षिण कहिपनि व्यवस्थित घाट बन्न सकेको छैन । उत्तरी क्षेत्र रतुवा नदिको किनार हंसे दुम्से सामुदायीक वनको छेउमा घाट बनाउनका लागि डिपिआर बन्ने चरणमा रहेको छ । तर त्यसले पूणर्ता पाएको छैन । तर स्थान निर्धारण भएपछि दमकका उत्तरी क्षेत्रका नागरिकले त्यहाँ शव दोहन गर्न थालेका छन् ।
सुरुमा रतुवाको किनारमा शव लगेर बिसाउँदा मलामीहरुले थकाई मार्ने चौतारो समेत थिएन । तर दमक नगरपालिका वडा नं ३ ले एउटा मलामी बस्ने टहरा बनाउन बजेट दिएपछि त्यहाँ संरचना बन्न सुरु भयो । अहिले यहाँ २ वटा संरचना छन् । एउटा पानीको मोटर पनि गाडीएको छ । यहाँ पर्याप्त सुविधा नभएका कारण यस क्षेत्रका नागरिकले शव बोकेर महगो खर्च गर्दै कन्काई माईको घाट लानुपर्ने बाध्यता रहेको स्थनीयबासीको भनाई छ । यहाँ शव दोहन गर्ने स्थानलाई सुरक्षीत र व्यवस्थित गर्न स्थानीयबासी नन्दी दंगालले माग गर्नु भएको छ ।
उत्तरी क्षेत्रमा त केहि टहरा र संरचना बनेको जस्तो देख्न सकिन्छ । तर दक्षिणी क्षेत्रमा भने यो पनि छैन । मलामीलाई खाजा खुवाउने र बसाउने एउटा चौतारो समेत छैन । घाम र पानी नभनी मलामीहरु घाटमा बस्नु पर्ने परिस्थती छ । घाम लाग्दा त घाम सहन सक्ने वा त्यहाँ रहेका रुखका छहारीको शितलमा बस्न सक्नेहरु शव जलुनजेल बस्छन् । पानी पर्दा भने के हुन्छ ।
मलामीको त कुरै छाडौ पानी पर्दा त्यो शव कसरी जलाउने ? भिजेर कस्तो होला ? यो परिस्थिती यहाँका जनप्रपतिनिधीलाई थाह नभएको भने हैन । तर थाह भएपनि घाट बनाउनु पर्छ भनेर काम मात्रै नगरेका हुन भन्दै स्थानीयबासी आक्रोसित भएका छन् । दमक १० का स्थानीयबासी उमनाथ न्यौपानेले यहाँ पटक पटक घाट बनउनु पर्छ भनेर माग गर्दै नगरपालिका भएपनि सुनुवाई नभएको बताउनु भयो ।
दमक नगरपालिकाका अहिलेका जनप्रतिनिधीले दमकमा दुई ठाउँमा घाट बनाउने भनेर घोषणा गरेका थीए । तर निर्माण हुन सकेन । यो कुरा नगर प्रमुख रोमनाथ ओलीपनि स्विकार गर्न हुन्छ । दमकको उत्तरी क्षेत्रमा घाट निर्माण गर्नकालागि प्रकृया अघि बढेको उहाँले बताउनु भयो । त्यसकालागि डिपिआरको अन्तिम चरणमा पुगेको र त्यस अनुसारको बजेट व्यवस्थापन गरेर योजना सुरु गर्ने उहाँले बताउनु भयो । तर यहि कार्यकालमा यो कामको बाँकी प्रकृया चाहि अघि बढ्न नसक्ने उहाँको भनाई छ । दक्षिण क्षेत्रमा भने चुनावका बेलामा बोलेपनि आहिले त्यो प्रतिवद्धता पुरा गर्न नसकेको उहाँले स्विकार गर्नु भएको छ ।
विषेश गरि दमकका ठुला र पैसा भएकाहरुले कन्काई माईमा लगेर आफन्तको दाह सस्कार गर्दै आएका छन् । यसले न्यून आएका भएकाहरुलाई पनि कन्काई घाटनै लौजान बाध्य बनाएको छ । कतिपयको त १३ दिन सम्म काम गर्दा लाग्ने खर्च एक दिन घाट लैजादैमा सकिने गर्छ । त्यसैैैपनि त्यस्ता समुदाय र बर्गको अवस्था बुझेर दमक नगरपालिकाले सके सम्म तीन क्षेत्रमै नभएपनि दुई क्षेत्रमा सुरक्षीत र व्यवस्थित घाट बनाउन आवश्यक छ ।
सडक निर्माणमा नयाँ छलाङ्ग
दमक नगरपालिका विकासका देष्टिकोणले हेर्दा निकै अवल्ल देखिएको छ । मुख्यगरी जनप्रतिनिधी आएपछि यहाँ सडक बिस्तारका कामहरु भने निकै मज्जालै भएका छन् । खासगरि जनताको उत्साह र सकरात्मक साथका कारण पनि यहाँ बाटो निर्माणले गती लिएको हो ।
दमक नगरपालिकाको बजार क्षेत्रमा फराकिला सडक , सडकको किनारमा फूलका गमला र छुट्टै फूटपाथले दमकमा सडकको क्षेत्रमा चाहि चरम विकास भएको रहेछ भन्ने देखाउँछ । शहरमा मात्रै होईन । गाउँका हरेक कुनकुनमा पनि सडक निर्माण भएका छन् ।
सडकको पहुँच नै नपुगेका ठाउँमा पनि नयाँ ट्रयाक समेत खुलेका छन् । गाउँ गाउँमा ग्राविल सडक मात्रै होईन कालोपत्रे सम्म पनि पुगेको छ । बजार क्षेत्रमा लकिङ टायलले सडक टलक्क भएका छन् । दमकको वडा नं ६ स्थित यो फूलबारी टोल कुनै बेला हिलोले गज गज हुन्थ्यो ।
बर्खाका बेलामा एक घरबाट अर्को घरमा जान समेत सकस थियो । तर अहिले यो ठाउँको सडक टलक्क टल्केको छ । सबैतीर लकिङ टायल लगाइको छ । सडकको किनारमा गमलामा फूल रोपेर फू्रलाइएको छ । यसले यो ठाउँको सौन्दर्यता नै बढाएको छ । जनप्रतिनिधी आएपछि सडकमा भएको परिवर्तन देखेर स्थानीयबासीपनि दंग छन् ।
सडक सञ्जालले सबै वडालाई छोएको छ । शहरी वडामा अव केहि ठाउँ बाहेक जतातै कालोपत्रे र लकिङ टायल बिच्छाइएका छन् । केहि ठाउँमा उच्च स्तरिय ग्रोवेलीङ गरेर नगरबासीको आवतवाजतलाई सहज बनाएएको छ ।
सडकको क्षेत्रमा दमक नगरपालिकाले निकै नै प्रगती गरेको छ । यो काम स्थानीय नागरिक आफैले पनि महसुस गरेका छन् । अर्को स्थानीयबासी हेमन्त थापा टोल विकास मार्फत सडक योजनाको माग गरेर नगरपालिकामा जाँदा सहजै स्विकार गर्ने गरेको बताउनु हुन्छ । यसले गर्दापनि नागरिक र नगरपालिकाको सम्बन्ध प्रगाढ भएको छ । नागरिकको सडकको आवश्यकतालाई परिपुर्ती गर्ने वातावरण बनेको भन्दै उहाँ दंग हुनुहुन्छ ।
दमकमा सडकको सन्दर्भमा सबै भन्दा धेरै यो पटक ग्रावेल सडक बनेका छन् । २०७४ देखी २०७८ सम्मको अवधिमा १ सय ११ दशमलव २४ किलोमिटर सडक ग्रावेल भएका छन् । यस्तै २९ दशमलव ०४ किलोमिटर सडक कालोपत्रे भएका छन् भने १७ दशमलव ३३ किलोमिटर सडकमा लकिङ टायलमात्रै बिच्छाइएको छ । यी सबै काम स्थानीय सरकार आएपछि नै भएको हो ।
तर सबै परिणाम स्थानीय सरकारको मात्रै श्रोतबाट भने हैन । दमकका जनप्रतिनिधीको पहलमा केन्द्र र प्रदेश सरकारबाट योजना ल्याउन सकेका कारण सडक निर्माणमा यस्तो परिणाम आएको नगर प्रमुख रोमनाथ ओलीले बताउनु भयो ।
२०७४ देखी २०७८ को पुष मसान्त सम्म १ सय ११ किलोमिटर सडक ग्रावेल गर्न १५ करोड ३० लाख खर्च भएको छ भने , २९ किलोमिटर सडक कालोपत्रे गर्न १२ करोड १६ लाख ६१ हजार रुपैँया खर्च भएको छ । र १७ किलोमिटर सडकमा लकिङ टायल लगाउँन ५ करोड २७ लाख ४७ हजार रुपैँया खर्च भएको छ ।
